مهین افشان‌پور، چهره ماندگار نگارگری معاصر ایران
مهین افشان‌پور، چهره ماندگار نگارگری معاصر ایران
میراث فرهنگی ناملموس عاملی مهم در بازیابی هویت فرهنگی هر ملت است. با این حال این میراث بسیار شکننده است و در دنیای امروز که مدرنیته، به عنوان یک فرهنگ مهاجم، دیگر فرهنگ‌ها را با سلطه رسانه‌ای خود مورد تاخت و تاز قرار داده، حفظ آن دشواری فراوان پیدا کرده است. میراث ناملموس نه‌تنها در مظاهر فرهنگی و سنت‌ها، بلکه در دانش سنتی و مهارت‌ها نیز متجلی می‌شود. از این رو کسانی که دانش‌ها و فنون کهن را در حد استادی فراگرفته‌اند و می‌توانند آن را به نسل‌های بعد منتقل کنند، ارزشی ملی پیدا می‌کنند. امروزه فهرستی تحت عنوان «حاملان میراث فرهنگی» در فرهنگ‌های مختلف شکل گرفته که نام این افراد، با هدف شناساندن آنان به همگان در آن درج می‌شود. در ایران نیز چنین فهرستی به ثبت اسامی بزرگان فنون و دانش‌های ملی اختصاص یافته است. «مهین افشان‌پور» یکی از کسانی است که نام وی در میان حاملان میراث فرهنگی ایران آمده است، بانویی که استاد مینیاتور به شمار می‌رفت و شاگردان زیادی را در این رشته هنری تربیت کرد.
زندگی و خدمات مهین افشان‌پور
مهین افشان‌پور در 29 آگوست 1941 (هفتم شهریور 1320) در تهران به دنیا آمد. همزمان با ولادت افشان‌پور، ایران شرایط دشواری را پشت سر می‌گذاشت و متفقین در جریان جنگ جهانی دوم، تهران را به اشغال درآورده بودند. افشان‌پور سال‌های نخست زندگی خود را در آن شرایط دشوار سپری کرد. وی در 28 سالگی، به سبب علاقه به نقاشی، به هنرستان کمال‌الملک راه یافت. در این هنرستان هنرمندانی برجسته به آموزش هنرجویان مشغول بودند. افشان‌پور در آن جا طراحی نقاشی رنگ‌روغن و تذهیب را فرا گرفت. سیاه‌قلم و نقاشی گل و مرغ دیگر رشته‌هایی بودند که افشان‌پور آن‌ها را در این دوره آموخت و توانست پس از سال‌ها تلاش، با دریافت درجه دکترای رشته نگارگری و نشان درجه یک هنری، در این رشته به درجه استادی برسد. او سال‌ها در دانشگاه‌های هنری ایران به تدریس پرداخت و نمایشگاه‌های زیادی بر پا کرد. افشان‌پور در طول زندگی هنری خود بیش از 100 اثر برجسته خلق کرد. به دلیل خدمات افشان‌پور، نام او به عنوان یکی از چهره‌های مهم فرهنگی ایران، در فهرست حاملان میراث فرهنگی ایران به ثبت رسید. وی در سال 2022 (1401) در سن 80 سالگی بدرود حیات گفت.
ویژگی آثار مهین افشان‌پور
«سواری از غیب»، «شیخ صنعان و دختر ترسا»، «سمند تیزپای»، «مجلس بنداندازی عروسان» و «آهوان خمارچشم» از آثار شاخص مهین افشان‌پور به شمار می‌روند. وی در آثار خود شیوه‌ای منحصر به فرد داشت و به هیچ وجه یک هنرمند مقلد به شمار نمی‌‌رفت. تاکید روی چهره‌گشایی، استفاده از عنصر ابهام و دوری از ریزه‌کاری‌های اضافه، ویژگی‌های خاص سبک افشان‌پور است. رنگ‌گذاری سایه‌روشن و بازی طیف‌های رنگی در هم‌تنیده از جمله ابزارهای افشان‌پور برای ایجاد ابهام در آثارش محسوب می‌شود.
یکی از وجوه تمایز افشان‌پور که ظرافت کارهای وی را دو چندان می‌کند، نگاه ریزبین و ظریفی است که آن را بیشتر می‌توان در میان بانوان جستجو کرد. به دلیل این ویژگی لطافت افزون‌تر کارهای افشان‌پور نسبت به نمونه‌های مشابه، با مقایسه‌ای کوچه به چشم می‌آید، گویی امضایی ویژه این هنرمند است. در کارهای افشان‌پور، شخصیت هنرمند متجلی است و نمی‌توان هنرمند را از کارهایش منفک کرد. تسلط وی بر ادبیات فارسی نیز در کارهای مختلف وی خودنمایی می‌کند. تماشای نگاره‌های افشان‌پور صورت مجسم داستان‌هایی است که شاعران و ادیبان ایران‌زمین، از گذشته‌های دور در کارهای خود بدان پرداخته‌اند. مضامین حاصل از ترکیب‌بندی پیکره‌ها و پس‌زمینه‌هایی که افشان‌پور به کار می‌گیرد، ذهن را به یاد لطافت‌های شاعرانه می‌اندازد.
همان طور که افشان‌پور نیز در گفتگوهایش به آن اشاره کرده، کارهای او گاهی از چارچوب بیرون رفته تا حس تعالی‌خواهی و کمال‌طلبی انسان را به نمایش بگذارد. وی معتقد بود هنرمند در جامعه زندگی می‌کند و به همین خاطر، کارهایش نباید از اجتماع و مردمش جدا باشد. وی وجود تفکر را پایه‌ای برای خلق اثر هنری می‌دانست و اعتقاد داشت هر خط و هر رنگی که در یک اثر به کار می‌رود، باید با فکر باشد و فلسفه و معنایی با خود منتقل کند.
سبک هنری مهین افشان‌پور
افشان‌پور را می‌توان ادامه‌دهنده «مکتب اصفهان» دانست. این مکتب در زمان انتخاب شدن اصفهان به عنوان پایتخت حکومت صفویه (قرن 17 و 18 میلادی) در رشته‌های مختلف اوج گرفت و اثرات آشکاری بر جریانات هنری ایران در دوره‌های بعد بر جای گذاشت. بررسی آثار افشان‌پور و مقایسه آن با آثار گذشتگان، وی را به عنوان یکی از پیروان رضا عباسی (مشهورترین نقاش زمان شاه عباس صفوی/ درگذشته 1635 میلادی) مطرح می‌کند. آن چه افشان‌پور به این مکتب اضافه کرد، بنیان‌های اعتقادی و عرفانی بود که با استفاده از آثار ادبیات کهن پارسی، نگارگری ایرانی را تحول بخشید. همین ویژگی‌ها موجب شد از سوی برخی کارشناسان هنری، لقب «بانوی خیال» به وی اعطا شود.
| مهین افشان‌پور، چهره ماندگار نگارگری معاصر ایران | |
| 1320-1401 | |
| سواری از غیب، شیخ صنعان و دختر ترسا، سمند تیزپای، مجلس بنداندازی عروسان، آهوان خمارچشم | |
| Yard period | contemporary |
| Artistic |
celebrità
